Kijk, het spreekt voor zich dat we fouten maken, maar dat betekent nog niet dat we schuldig zijn. Als we in onschuld en onwetendheid worden geboren en vervolgens gemanipuleerd, geïndoctrineerd en geconditioneerd tot de halfgare volwassenen die we zijn, in hoeverre zijn we dan schuldig aan de fouten die we vervolgens begaan, aan ons egoïsme en eigenbelang, onze verslavingszucht en hebzucht, ons ongeduld en gebrek aan compassie? Ik bedoel, we worden zo gemaakt en dan krijgen we ook nog de schuld in de schoenen geschoven. Dat is niet eerlijk!

We leven zo goed en kwaad als we kunnen, half verlamd door de angst om iets verkeerd te doen, omdat we geloven dat we zondig zijn als we een fout maken. We worden achtervolgd door de angst voor straf en vervolging, voor hel en verdoemenis, maar een baby die in zijn broek poept ga je toch ook niet veroordelen? Nee, je verschoont zijn luier, want je weet dat hij nog niet in staat is om op het potje te gaan. Een kind dat een speelgoedautootje kapotmaakt omdat het zijn eigen kracht nog niet kent, ga je toch ook niet bestraffen? Tenminste, dat is te hopen – doe je dat wel, dan ben je ver heen als ouder. Dan heb je de indoctrinatie van je opvoeding in die mate geïnternaliseerd dat je deze zonder het te beseffen overdraagt aan je eigen kind.
Een kind een schuldgevoel geven omdat het een speelgoedautootje kapotmaakt of een zandkasteel omschopt, hem het gevoel geven dat hij iets heel ergs heeft gedaan, dat hij iets wezenlijks gebroken heeft, dat is ronduit wreed, maar even wreed is het om een volwassene zich schuldig te laten voelen over wat hij of zij doet uit een gebrek aan zelfkennis.

Zou het zo kunnen zijn dat ons een enorm diep en groot schuldgevoel is opgedrongen, waardoor we zo verlamd zijn geraakt door de angst om iets verkeerd te doen, zo onzeker zijn geworden over onszelf, dat we niet meer voluit durven te leven? Mogen we onszelf vergeven voor onze fouten? Kunnen we anderen vergeven, of zijn we allemaal zo kleinzielig geworden dat we niemand kunnen vergeven voor zijn onwetendheid, voor zijn domheid, voor de fouten die hij gemaakt heeft en de schade die hij heeft toegebracht, inclusief onszelf?

Kun je jezelf vergeven voor de fouten die je uit onwetendheid gemaakt hebt? Kun je jezelf vergeven voor de abortus die je als tienermeisje had, omdat je in een maatschappij leefde waar niemand je beschermde voor onbeschermde seks en waar abortus genormaliseerd werd? Kun je het je familie en vrienden vergeven die er zo op aandrongen, omdat ze dachten dat dat goed was? Kun je het jezelf vergeven dat je meegedaan hebt met het buitensluiten van hele bevolkingsgroepen, van vrouwen, joden, zigeuners, homo’s, turken, marokkanen en immigranten tot ongevaccineerden en mensen zonder mondkapjes aan toe, dat je meegedaan hebt met de gedwongen isolatie van mensen die zogenaamd tot een risicogroep behoorden, zelfs als daardoor je zieke moeder alleen in een tehuis moest sterven? Kun je het jezelf vergeven dat je prostituees hebt bezocht, dat je gestolen hebt, dat je gelogen en bedrogen hebt omdat je dacht dat je geen andere keus had, het niet uitmaakte of het allemaal zo’n vaart niet liep? Kun je het jezelf vergeven dat je gehoorzaam was aan autoriteiten, terwijl je diep van binnen beter wist? Kun je jezelf je hypocrisie en opportunisme vergeven? Kun je jezelf je lafheid en zwakte vergeven op het moment dat je inziet dat je wel degelijk een keus had?

Vergevingsgezindheid komt voort uit een bepaald niveau van nederigheid, van bescheidenheid. Je ziet in hoe klein en onmachtig je was op het moment dat je die misstap beging en daarmee komt vergeving vanzelf. De mensheid ziet zichzelf als het belangrijkste in het universum of in ieder geval als de allerbelangrijkste levensvorm hier op aarde. De mensheid kent zichzelf het vermogen toe om de aarde te kunnen vernietigen, maar is het niet eerder zo dat we onszelf veel te belangrijk maken en we onszelf vanuit die vermeende belangrijkheid een gigantisch schuldcomplex aanpraten, alsof wij de aarde zouden kunnen vernietigen? Ik bedoel, hoe machtig moet je zijn om daartoe in staat te zijn?
We doen alsof het onze schuld is dat de ijskappen smelten en de ijsberen uitsterven, terwijl dat niet eens zo is – er is meer ijs op de polen en er zijn meer ijsberen dan de afgelopen paar miljoen jaar! Maar dat schuldgevoel zit zo diep.
“Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld.”
Over indoctrinatie gesproken – soms lijkt het wel alsof we ons schuldig willen voelen.

Misschien is vergeving wel de belangrijkste stap die nodig is voordat je kunt veranderen, voordat je je fouten kunt herstellen, voordat je je welgemeende excuses kunt aanbieden. Eerst vergeving, dan pas de rest, anders loop je het risico vanuit een verbeten perfectionisme je best te doen om een beter mens te worden, terwijl je je van binnen slecht en schuldig voelt. Je leeft dan vanuit zelfafwijzing en schuldgevoel en dat schiet niet op.
Dit idee staat haaks op de algemene opvatting dat schuldgevoel goed en louterend zou zijn en dat wanneer je jezelf zou vergeven, je daarmee ook je fouten en misstappen zou goedpraten, rechtvaardigen en voortzetten, terwijl vanuit dit idee het tegenovergestelde het geval is. Echte vergeving leidt tot verbetering, want leidt tot ontspanning, want leidt tot opluchting, want leidt tot een ongekende blijdschap als je beseft: het is niet aan mij om de wereld te redden en dat het is nooit geweest. Het is niet mijn schuld dat de wereld in brand staat – als dat al zo is. Het is niet zo dat anderen ongelukkig zijn door mij. Het is niet zo dat ik gefaald heb, dat ik verloren heb, dat ik alles verpest heb. Ik had helemaal niet beter gekund. Die macht had ik helemaal niet. Dat bereik had ik helemaal niet. Ik geloofde in de illusie van zelfoverschatting.

Weet je, je kunt een kind alles wijsmaken omdat het zo ontvankelijk is. Je kunt het heel bijgelovig opvoeden. Je kunt het laten geloven dat als hij niet bidt ’s avonds, of als hij niet binnen de lijntjes hinkelt of kleurt, of als hij zijn ouders niet gehoorzaamt, dat er dan iets heel ergs gaat gebeuren – dat hij in de hel komt, dat Sinterklaas hem in de zak doet, dat hij met kerstmis geen cadeautjes krijgt. Je kunt hem doen geloven dat de arme kindjes in Afrika sterven van de honger als hij zijn bordje niet opeet, want hoe kan hij dat ooit checken?
Je kunt kinderen daar enorm mee belasten, omdat ze zich verantwoordelijk gaan voelen voor iets, zich schuldig gaan voelen over iets, bang worden voor iets waar ze in werkelijkheid absoluut geen invloed op hebben. Het is een wreed opvoedtrucje om kinderen zo ver te krijgen dat ze doen wat jij zegt, maar voor volwassenen is het niet veel anders. Bij ons gebeurt hetzelfde en het is even wreed. Wij worden op dezelfde bijgelovige manier opgevoed door onze leiders, goeroes, priesters, politici en wetenschappers. Ook zij dringen ons een misplaatst verantwoordelijkheidsgevoel op, waardoor we ons zo schuldig en angstig gaan voelen dat we even gehoorzaam worden als een kind dat bang gemaakt is door zijn ouders.

Misschien is onze volwassen werkelijkheid niets meer of minder dan een kosmische zandbak waarin we onze kastelen mogen bouwen en vernietigen, onze strijd mogen voeren en onze fantasieën mogen uitleven, zonder dat dat werkelijk van invloed is op het grote geheel. Misschien denken we alleen maar dat niemand beter of machtiger is dan wij en we er dus alleen voorstaan, dat niemand ons komt helpen als het uit de hand loopt, dat de aarde stervende is door onze schuld, dat het universum zelf in elkaar zal klappen als we niet heel snel verlicht raken, terwijl het universum zelf op een bankje zit te kijken naar hoe wij megalomane kleuters zo in het spel opgaan dat we alles om ons heen vergeten en bij zichzelf denkt: “Ach, ze zijn een beetje moe aan het worden, ze kunnen niks meer hebben. Nog vijf minuten en dan neem ik ze mee naar huis.”

Sanne Burger
sanneburger.com