Sterven is van nature een verzachtend en verbindend proces. Het is een tijd waarin de poort naar andere dimensies zich opent, net als bij de geboorte. Het is een tijd waarin de ziel zich kenbaar maakt, waar diepe waarheden bovenkomen die gedeeld kunnen worden, waar waardevolle momenten ontstaan die de nabestaanden de rest van hun leven in hun hart meedragen.
De angst en de pijn zijn in principe draaglijk en louterend. Natuurlijk zijn er ook emoties. Er is vaak verdriet, want afscheid nemen is verdrietig. Natuurlijk is er de angst voor het onbekende en is het moeilijk om het aardse bestaan los te laten.
Doodgaan is geen sinecure, maar het kan met waardigheid en bewustzijn gebeuren. Het kan een proces van grote schoonheid zijn, ingebed in liefde en respect. Het fijnste is wanneer je in alle rust en vrede kunt sterven in je eigen, veilige omgeving, omringd door zachtheid, tederheid en liefde, in de aanwezigheid van je dierbaren. Daar is waarschijnlijk iedereen het mee eens.
Waarom wordt dan toch het stervensproces steeds vaker uitbesteed aan vreemden? Waarom wordt het steeds vanzelfsprekender om iemand naar een hospice te sturen als hij of zij stervende is? Waarom zou het thuis niet kunnen?
De reden is dat de dood, net als de geboorte, gekaapt is door de medische industrie. De dood is een medisch issue geworden, terwijl sterven de meest natuurlijke zaak van de wereld is.
Kijk wat er in hospices gebeurt. Het ziet er van buiten allemaal pico bello uit. Niks aan de hand, mensen. Niks te zien hier, doorlopen maar. Het stervensproces wordt bedekt met de mantel der hygiëne, met schoonmaakmiddelen, plastic zakjes, plastic bloemen, luiers, katheters, apparaten, spuitbussen en wegwerpdoekjes.
Alle pijn, alle ongemak, alle hartverscheurende eenzaamheid wordt bedekt door de professionele glimlach van een verpleegster die op een tijdschema zit en de achteloze beslissingen van een arts die de stervende nauwelijks gezien heeft, maar wel bevoegd is om te bepalen welke medicijnen mevrouw of meneer krijgt.
De meeste mensen willen niet klagen, vooral de oudere generatie niet. Ze hebben geleerd dat dat niet hoort. Als de dokter in zijn witte jas binnenkomt gaan ze rechtop zitten en doen ze net alsof het beter gaat. De ellende wordt zo lang het nog kan bedekt met een dikke laag fatsoen en vriendelijkheid, maar er is niet één persoon in een hospice die niet liever thuis zou sterven, vastgehouden en verzorgd door de mensen die van haar houden.
Niemand wil sterven middels protocollen die afgewerkt moeten worden, betutteld door vreemden voor wie je noodgedwongen een van de velen bent, verzorgd door mensen die over jou beslissen terwijl ze niet weten wie je bent, die naalden in je prikken en apparaten aansluiten zonder dat je begrijpt waarom, maar waar je niet om uitleg durft te vragen, die je batterijen met pillen voorzetten die je bijna niet weg krijgt, maar die je niet durft te weigeren. Niemand wil urenlang, dagenlang, wekenlang alleen in een vreemde kamer in een vreemd bed liggen – een bed met een rubberen matras waarin velen je voorgingen – terwijl vreemden in en uit lopen op momenten dat het hun uitkomt. Lieve mensen, die toch niet in staat zijn om van je te houden zoals kinderen van hun ouders houden, zoals kleinkinderen van hun grootouders houden, zoals buren en vrienden die jarenlang lief en leed gedeeld hebben van elkaar houden – al zouden ze het willen.
Familieleden en vrienden komen op bezoek en nemen als vanzelfsprekend aan dat het medisch personeel de verzorging doet. Ze hebben geleerd om een afkeer te hebben van lichamelijk ongemak en aftakeling. Ze zijn vergeten hoeveel ze zouden kunnen betekenen voor de stervende, die juist nu liefdevolle hulp, aandacht en verzorging nodig heeft.
“Ik ga wel even de kamer uit. Doen jullie het maar.”
Dit hoort allemaal bij het wegmoffelen van de werkelijkheid van het sterven.
“Fijn hè, dat de zorg jullie nu uit handen is genomen.”
Nee, helemaal niet fijn. Er is ons iets afgenomen.
De meeste mensen die in een hospice werken zijn bijzonder lieve, geduldige mensen. Hun liefde verzacht de nachtmerrie, dat staat buiten kijf. Als ze de stervende naar de wc helpen, als ze een complimentje geven, als ze buiten een wandelingetje maken met de stervende in de rolstoel, als ze haar gezicht voorzichtig wassen met een schoon, warm wegwerpwashandje, opgewarmd in de magnetron, als ze met vlijtige en ervaren handen een luier vervangen of een katheter legen zonder een vies gezicht te trekken, als ze een magnetronmaaltijd op het verstelbare tafeltje neerzetten alsof ze het zelf gemaakt hebben, als ze opgewekt het doorweekte bed verschonen, als ze een slokje water aanbieden, een grapje maken of na werktijd nog even dag komen zeggen, dan verzachten ze de nachtmerrie. Die momenten van menselijkheid zijn veelvuldig aanwezig in het hospice, maar het blijft een nachtmerrie. Dat is de hartverscheurende paradox.
Natuurlijk bedoelt het zorgpersoneel het goed, maar waarom hoor je een verpleegster niet te vragen: “Klopt dit wel? Waarom worden haar armen paars nadat ze prednison toegediend heeft gekregen? Waarom is haar huid zo dun geworden dat het al gaat bloeden als je het aanraakt?”
Waarom wordt van me verwacht dat ik genoegen neem met antwoorden als: “Oh, dat is normaal, hoor. Het hoort erbij. Het is gewoon een van de bijwerkingen.”
Vinden andere mensen dat wel een bevredigend antwoord?
Waarom reageert een arts geïrriteerd als je vraagt: “Klopt het wel dat ze haar bewustzijn verliest en niks meer voelt omdat ze fentanyl en allerlei andere pijnstillers en kalmeringsmiddelen toegediend krijgt? Waarom gebruikt u chemische fentanyl en geen natuurlijke morfine? Omdat fentanyl goedkoper is? Hoe bepaalt u eigenlijk de dosis? Is de gecombineerde werking van de vijf medicijnen die ze krijgt wel getest? Klopt het wel dat ze door de medicijnen in mensonterende toestanden terechtkomt, zonder dat ze nog in staat is om er iets tegenin te brengen? Klopt het wel dat haar eerdere wens genegeerd wordt, namelijk haar wens om te stoppen met levensverlengende procedures als haar toestand mensonterend is geworden?”
Waarom loopt hij boos weg als je vraagt: “Klopt het wel dat mensen niet gewoon dood mogen gaan als ze dat willen? Moeten er geen vragen gesteld worden over waarom de medische orde beslist dat de dood zo lang mogelijk uitgesteld moet worden en het leven zo lang mogelijk gerekt moet worden, zonder acht te slaan op de levenskwaliteit of de uitdrukkelijke wens van de persoon in kwestie? Waarom worden de zorg en zelfs de dood door jullie uit handen genomen? Waarom mogen mensen niet meer in hun eigen tijd sterven, op hun eigen manier? Waarom mag het lichaam niet meer uit zichzelf sterven, maar moet het gebeuren door middel van midazolam of andere verdovende medicijnen, terwijl jullie niet eens weten in hoeverre de stervende nog bewust is van haar omgeving nadat ze ‘in slaap’ is gebracht? Waarom mogen mensen niet langer bij hun volle bewustzijn sterven? Waarom bepaalt een arts en niet de stervende persoon zelf, bijgestaan door de familie, wanneer het lijden ondraaglijk is geworden en wanneer gestart kan worden met palliatieve sedatie? Wat maakt dat u denkt dat beter te weten dan de stervende zelf? Vindt u het liefdevol om mensen onder alle omstandigheden in leven te houden? Vindt u dat echt?”
We moeten de medische industrie een halt toeroepen, want zo kan het echt niet langer. Het stervensproces hoort niet plaats te vinden in een steriele omgeving waar protocollen de gang van zaken bepalen. De dood moet weer in ere hersteld worden. De dood moet weer naar huis. Ze moet weer onderdeel worden van de levenscyclus en bewust meegemaakt worden, zowel door de stervende als door de nabestaanden. De macht die de medische industrie heeft over geboorte en dood, over ziekte en gezondheid, moet stoppen. Deze verandering kan alleen maar plaatsvinden als artsen, verpleegsters en de vele andere mensen die deel uitmaken van de medische industrie gaan beseffen dat de dood niet thuishoort in een hospice en het stervensproces niet middels protocollen bedwongen kan worden.
Sanne Burger
sanneburger.com
Foto: Mario Rodriguez (Unsplash)
Lieve Sanne,
Jij begrijpt, voelt, leeft liefdevolle menselijkheid zoals het Leven geleefd moet worden.
Regulier medisch handelen is een verdienmodel waarbij het economisch belang prevaleert over het menselijk belang!
Hoe langer iemand doet over zijn stervensfase … des te meer geld kan de witte jas verdienen aan dit “begeleidingsproces” …
dat gedekt wordt door wetjes en protocolletjes.
En laten we er niet om heen draaien: de reguliere medische verzorgers zijn technocratisch gevormd en opgeleid … en zijn de handen en voeten van Big
P-HARM-a waarbij liefdeloos en gewetenloos kunnen handelen een voorwaarde is om binnen dit systeem te kunnen functioneren … De menselijke maat is ook in de zorg grotendeels verdwenen … net als in vele andere sectoren van onze samenleving.
Er is 1 probaat middel tegen deze tendens: NEE ZEGGEN tegen liefdeloos handelen. De mens moet de regie over zijn VRIJHEID en AUTONOMIE weer opeisen … het zijn onze onvervreemdbare geboorterechten!
Get up, stand up … fight for your right … Bob Marley and the Wailers leerden ons het ooit … Ouders en grootouders, leer jullie (klein)kinderen bewuste en dappere mensen te worden die NEE durven zeggen tegen controle, heerszucht en liefdeloosheid … alleen zo kunnen ze een liefdevolle samenleving van droom tot werkelijkheid maken.
WIJ ZIJN HET VOLK … WIJ HEBBEN DE MACHT!!!
Liefs, Ben
Hoe ver is de mensheid afgedwaald van het menszijn. Leven wordt nu gezien als een gelukkig, genotzalig aanwezig zijn op deze wereld, ontdaan van gevoelens die ons uit het lood slaan. Geboorte en sterven is onder de noemer eng geplaatst en daarmee uit het leven weggerukt en weggemoffeld in een stukje waar vooral niet over gepraat mag worden, ontdaan van menselijkheid. Het bewustzijn der mensheid wordt steeds kleiner, daar we in een maatschappij terechtgekomen zijn van genotzalige consumptie, ontdaan van het menselijke gevoel. De computer is het gevoel geworden waaruit geleefd wordt, dit is al te zien bij hoe baby’s vermaakt worden met een mobiele telefoon.
Warme groet, Pieter
Ben het voor een deel met je eens, beetje rechtlijnig, maar misschien is het wel je blinde woede tegen big pharma. Ja artsen kunnen zeker arrogant zijn, maar ik heb ook andere ervaringen.
Veel mensen vinden de dood nog een heel eng iets en willen dat zo ver mogelijk weg duwen. Over het hospice: ik hoor ook van veel stervenden, dat ze zelf naar een hospice willen om thuis de boel te ontlasten. Ze cijferen zich weg als het ware. Het geeft ze ook rust. Als je in een ziekenhuis ligt, dan hijgt big pharma wel echt in je nek en wordt heel gemakkelijk over medicatie gedaan, ik vind het niet te vergelijken met een hospice.
Mijn man is vorig jaar thuis overleden, hij bepaalde zelf dat het genoeg was en ja dan krijg je Midazolam en morfine en komt het technische team het infuus aansluiten. De huisarts mag dit niet doen, maar is er wel bij. Het was een lijdensweg en de huisarts zei zelfs dat het te lang geduurd had, dus zijn leven werd niet koste wat kost gerekt; we hadden zelf de regie. Zo gebeurt het dus ook. En mijn verhaal staat niet op zichzelf hoor. Ik hoor dit veel vaker.
Dank voor je aanvulling, Neeltje. Mijn woede jegens big pharma is niet blind, maar gerechtvaardigd. Neemt niet weg dat er ook heel veel lieve mensen zijn binnen de gezondheidszorg, ook artsen. Je kunt je wel afvragen waarom mensen de dood zo eng zijn gaan vinden en waarom stervenden denken dat ze thuis tot last zijn en zich zouden moeten wegcijferen. Dit schrijven komt voort uit mijn persoonlijke ervaring rondom het stervensproces van mijn moeder. Zij mocht niet zelf bepalen wanneer het genoeg was. En ja, je hebt helemaal gelijk dat er ook goede verhalen zijn. Gelukkig! Ik ben me bewust van het feit dat mijn verhaal subjectief is – dat kan ook niet anders, volgens mij. Het is mijn ervaring.
Ben en Pieter,
Een eerlijke opvatting over hoe de mens onder dwang wordt overgedragen naar de andere kant van de sluier. We leven in een harteloze samenleving, die zijn langste tijd gelukkig heeft gehad. Inderdaad niet de politiek gaat bepalen hoe de menselijke waardigheid er uit komt te zien, maar door bewustzijnsverandering van de mens zelf en die komt met gezwinde spoed.
Sanne je bent een voorbode door dit artikel te schrijven en te plaatsen. Dank je wel!
Hartegroet uit het Oosten van NL,
Harrie
We kunnen ons afvragen of het stervensproces altijd een lijdensweg is geweest. Zou het niet kunnen dat een natuurlijke, vredige dood afhankelijk is van hoe je geleefd hebt? Als je tijdens je leven al geleerd heb om je eigen leven te sturen, met zo weinig mogelijk of geen medicatie, met zo veel mogelijk bewustzijn over wat gezonde voeding met je doet in tegenstelling tot jarenlang ongezond voedselgebruik … Als steeds meer mensen op die manier zouden leven, dan zou de westerse geneeskunde de aanvullende geneeskunde worden en de “alternatieve” geneeskunde de belangrijkste geneeskunde, die immers een preventieve werking heeft en waar het zelfgenezend vermogen centraal staat.
Beste Sanne,
Naar mijn bescheiden mening doe je hospice tekort in je artikel.
Juist in hospice werken veel vrijwilligers die veel aandacht en zorg bieden voor de inwoners die vaak thuis geen ruimte hebben om te sterven en hier in alle rust kunnen sterven op een manier die men zelf wil of kiest.
Juist hier mag je sterven wat in ziekenhuizen als falen wordt ervaren.
Vooral in ziekenhuizen is er nog veel te winnen op dit gebied en is de praktijk precies zoals je in je artikel beschrijft. Een verdienmodel dat een menswaardig sterven in de weg staat.
Beste Frank, ik hoop dat je gelijk hebt. Ook in mijn artikel beschrijf ik de liefde en aandacht van het zorgpersoneel, die er zeker is … maar het blijft mijns inziens nog steeds een nachtmerrie. Als een hospice werkelijk een plek was waar mensen in alle rust konden sterven op een manier die men zelf wilde, dan zou dat geweldig zijn. Dat is echter niet mijn ervaring.