(Dit artikel verscheen in de gezondheidseditie van De Andere Krant op 4 januari 2025)

De meest basale behoefte van de mens, meer nog dan voedsel, is aanraking. Baby’s die niet aangeraakt worden, sterven. Dat blijkt uit vele onderzoeken en soms wrede experimenten uit het verleden. Tijdens de covidpandemie moesten veel mensen, jong en oud, gedurende langere tijd aanraking ontberen. Wat doet dat met een mens? Een gebrek aan aanraking en genegenheid kan tot grote emotionele en lichamelijke problemen leiden, zowel bij kinderen als volwassenen. Bepaalde vormen van massage kunnen een oplossing bieden, zoals shiatsu of Ancient Thai.

De gedwongen isolatie van zogenaamde risicogroepen en de anderhalve meter-regel waren de meest zinloze en wrede maatregelen uit de covid-tijd. Zinloos, omdat inmiddels is vastgesteld dat isolatie en afstand houden geen enkele bescherming boden tegen het vermeende killervirus, nog los van de vraag of er wel een virus was. Wreed, omdat het verplichten van mensen om elkaar niet aan te raken en het verspreiden van angst en schuldgevoelens rondom mogelijke besmettingen – “Je wilt toch niet de dood van je oma op je geweten hebben?” – ze beroofden van juist datgene wat ze het meest nodig hadden: nabijheid, aanraking en troost.

Dat aanraking levensreddend is, is inmiddels ook doorgedrongen tot de neonatalogie. Premature baby’s die korte of langere tijd in een couveuse moeten doorbrengen, worden tegenwoordig uitgebreid geknuffeld, ook door de ouders, omdat daarmee de overlevingskansen vele malen groter worden. Hoe ging dat tijdens covid? Werden couveusebaby’s niet langer geknuffeld ‘om ze te beschermen tegen het virus’? Was er een stijging in sterfgevallen onder couveusebaby’s in die tijd? Daar zijn geen harde cijfers over te vinden, maar het zou niet verwonderlijk zijn.

Tegenwoordig wordt aanraking, zeker in het prille begin, gezien als cruciaal voor het hechtingsproces en het ontwikkelen van een basisgevoel van veiligheid, vertrouwen en ‘er mogen zijn’. Dat was vroeger wel anders. Ergens halverwege de dertiende eeuw voerde de koning van Sicilië, Frederick de Tweede, een duivels experiment uit. Hij scheidde bij de geboorte baby’s van hun moeder en plaatste ze onder de hoede van verpleegsters die de zuigelingen niet mochten aanraken en ook niet tegen ze mochten praten. Het doel van het experiment was om te ontdekken welke taal deze kinderen zouden ontwikkelen zonder enige input van buitenaf. Tot Fredericks grote ontsteltenis werd het experiment afgebroken, omdat alle baby’s stierven. In het jaar 1248 schreef de Italiaanse historicus Salimbene di Adam hierover: “Ze konden niet leven zonder aanraking”. Hoe verrassend.

Je zou verwachten dat dergelijke middeleeuwse barbaarsheden allang niet meer plaatsvinden maar in 1944, nog maar tachtig jaar geleden, werd in de VS een experiment uitgevoerd met veertig pasgeboren baby’s, om te kijken of ze puur op basis van fysiologische basisbehoeften, zonder enige genegenheid, konden gedijen. Twintig van hen werden ondergebracht in een speciale faciliteit waar ze gevoed, gebaad en verschoond werden, maar verder niets. De verzorgers hadden de opdracht om de baby’s alleen aan te kijken of aan te raken als dat strikt noodzakelijk was en niet met ze te communiceren. Het experiment werd stopgezet na vier maanden. Op dat moment was de helft van de baby’s overleden. Voordat elke baby stierf, was er een periode waarin ze het opgaven: ze stopten met hun pogingen contact te maken met hun verzorgers. Ook stopten ze met bewegen en huilen. Ze veranderden zelfs niet meer van gezichtsuitdrukking. De dood volgde kort daarop. De baby’s die het hadden opgegeven voordat ze werden gered, stierven op dezelfde manier.

In diezelfde periode waarschuwden wetenschappers goedbedoelende, onzekere ouders voor het knuffelen en zoenen van hun kinderen. Zelfs het oppakken van een huilende baby om het te troosten, werd gezien als een onnodige handeling die de cognitieve ontwikkeling van het kind zou remmen. Het zou er maar zwak en onzelfstandig van worden. John Watson, een toentertijd befaamde psychiater, schreef in zijn boek uit 1928, Psychological care of infant and child: “Moederliefde is een gevaarlijk instrument”.

Pas na 1950 kwam er binnen de gezondheidszorg meer aandacht en erkenning voor het feit dat aanraking een van de belangrijkste voorwaarden is voor het welbevinden – en zelfs het in leven blijven – van baby’s. Dit geldt natuurlijk ook voor kinderen en volwassenen. Voor ons is dat ondertussen zo vanzelfsprekend dat we ons niet kunnen voorstellen dat de autoriteiten destijds zo wreed waren. Toch waren de maatregelen tijdens covid even wreed. We zullen nooit te weten komen hoeveel mensen in die periode gestorven zijn door eenzaamheid en een gebrek aan affectie, aanraking, intimiteit en nabijheid.

In zijn bestseller Love and Survival uit 1999 schrijft arts Dean Ornish: “Alles wat gevoelens van liefde en intimiteit bevordert, is genezing; alles wat isolatie, scheiding, eenzaamheid, verlies, vijandigheid, woede, cynisme, depressie, vervreemding en gerelateerde gevoelens bevordert, leidt vaak tot lijden, ziekte en vroegtijdige dood.” Wat moet Ornish zich gefrustreerd gevoeld hebben toen de omgekeerde benadering opgedrongen werd tijdens de pandemie. Hij was niet de enige. Alle masseurs, haptotherapeuten en andere lichaamswerkers zaten in 2020 en 2021 met de handen in het haar, inclusief ondergetekende, omdat de meeste cliënten niet meer durfden te komen. Sommigen waren bang voor covid en anderen waren bang voor represailles, maar over de hele linie viel deze hele beroepsgroep ineens stil.

Het belangrijke inzicht van Ornish reflecteert een universele waarheid die helaas niet meer vanzelfsprekend is in onze cultuur, maar nog wel bij veel inheemse volkeren. Jean Liedloff beschrijft in haar boek The continuum concept uit 1975 haar ervaringen met de Yequana, een inheems volk uit Venezuela. Ze observeerde opmerkelijke verschillen tussen de kinderen van de Yequana en het doorsnee Amerikaanse kind. De Yequana kinderen huilden niet, zeurden niet, hadden geen snotneus en waren bijzonder zelfstandig. Hoe kon dat? Wat Liedloff ontdekte, was dat de Yequana hun baby’s vanaf de geboorte op hun lichaam droegen, net als dat in delen van Afrika en Azië nog steeds gebruikelijk is. Daardoor was er een constante bevestiging van geborgenheid en affectie, terwijl tegelijkertijd de ontwikkeling van het babylijfje gestimuleerd werd door het voortdurend in beweging zijn. Totdat het kind zelf kon en wilde lopen, werd het gedragen. Volgens Liedloff was dat de belangrijkste reden dat de Yequana zo gezond en gelukkig waren en dat hun stam zo harmonisch functioneerde.

Het boek van Liedloff werd wereldberoemd en was aanleiding voor veel moderne ouders om ook hun kinderen te gaan dragen – mijzelf incluis. Toen ik in korte tijd twee kinderen kreeg, droeg ik er een op mijn rug en een op mijn buik. Tegenwoordig kijkt niemand meer op als ouders hun kind in een draagzak of draagdoek dragen. De meeste ouders doen niet meer aan het barbaarse ‘huiluurtje’ en laten hun baby niet langer aan hun lot over in hun wiegje, de kinderwagen of de box.

Maar hoe moet dat nou met al die volwassenen die als baby aanraking tekortgekomen zijn? Zijn die voor altijd verloren? Welnee, want voor hun is er massage. Een aantal massagevormen, waaronder shiatsu en Ancient Thai massage, gaan uit van hetzelfde universele principe van aanraking en passieve beweging als de Yequana die hun kinderen dragen. Door een combinatie van aanraking en beweging kan eenzelfde gevoel van veiligheid en geborgenheid ervaren worden als een kind in de armen van zijn moeder, zij het niet altijd meteen. Soms duurt het een aantal sessies voordat de cliënt voldoende vertrouwen heeft ontwikkeld om zich echt te ontspannen. Als volwassene zijn we niet gewend om bewogen te worden door een ander, maar iedereen heeft een onbewuste, instinctieve herinnering aan het gedragen worden als baby. Het zit in onze genen. Als deze voorouderlijke imprint wakker gemaakt wordt, dan kan alsnog een diep, blijvend gevoel van rust en vertrouwen ontstaan. “Het is nooit te laat om een gelukkige jeugd te hebben”, zegt romanschrijver Tom Robbins. En zo is het.

Sanne Burger

sanneburger.com
deanderekrant.nl