Het lijkt erop dat we een tijdperk betreden waarin de feiten er niet meer toe doen. Het boeit ons niet meer, want zeg nou zelf, de feiten zijn niet leuk. De feiten zijn saai, confronterend, vermoeiend, deprimerend, verplichtend en zwaar. We willen geen feiten meer, we willen juist van de feiten af! We zijn veel meer geïnteresseerd in entertainment, in vermaakt worden. We willen lezen, horen en zien wat we leuk vinden, wat ons afleidt, wat ons wereldbeeld en zelfbeeld bevestigt, wat een goed gevoel geeft, wat spannend en opwindend is. De feiten doen er niet meer toe. Waar het om gaat, is wie de beste illusie creëert. En degene die de beste illusie creëert, die bepaalt uiteindelijk de nieuwe wereld. Welkom bij AI.

De wetenschap ging aanvankelijk over de feiten. De wetenschappelijke methode beriep zich erop verschil te kunnen maken tussen feiten enerzijds en hypotheses, aannames, fantasieën, mythes, bijgeloof, ideologieën, theorieën, vermoedens, verdachtmakingen en leugens anderzijds. Ondertussen is dat allang niet meer zo. De wetenschap is niet langer een betrouwbare meetbron sinds ze afhankelijk is geworden van haar sponsors, de machtige industrieën. Misschien is ze dat wel nooit geweest, want de wetenschappelijke methode om iets te bewijzen is altijd al doorspekt geweest met tekortkomingen. Misschien waren de wetenschappelijke feiten niets anders dan een collectieve consensus.

Met de opkomst van AI wordt het steeds moeilijker om onderscheid te maken tussen feit en aanname, tussen wat echt is en onecht. AI wordt steeds beter in het nabootsen van de werkelijkheid zoals wij die kennen. Als je op tv een ongeluk ziet, dan weet je niet of dat ongeluk ook in werkelijkheid gebeurd is. Alles wat langskomt op tv of internet kan fake zijn, omdat beeld en geluid inmiddels zo goed nagebootst kunnen worden dat het niet meer van echt te onderscheiden is.

We weten allemaal wel dat de media, de politiek, de reclame en alle grote bedrijven gebruik maken van AI en valse berichtgeving. Dat laatste hebben we meegemaakt tijdens de coronaplandemie. Die Chinezen die op straat dood neervielen? Acteurs. Die lijken, netjes in een rijtje opgebaard in lijkzakken in die grote hal, waar er eentje per ongeluk, zichtbaar voor de camera, een sigaretje lag te roken, met de rits van de lijkzak een stukje open zodat de rook eruit kon? Acteurs. Binnenkort hoeven er niet langer acteurs aan te pas te komen, want creëert AI de gewenste beelden die ze op ons netvlies willen branden.

Het feit (!) dat we online niet meer kunnen onderscheiden wat echt en fake is, draagt wellicht bij aan de groeiende onverschilligheid ten aanzien van de feiten. Het gebeurt ongemerkt. Algoritmes zorgen ervoor dat we steeds meer in onze eigen bubbel terechtkomen, omdat we alleen nog maar berichten zien die aansluiten bij ons eerdere online verkeer. Wat we zien, sluit naadloos aan bij onze voor- en afkeuren, bij onze wensen, overtuigingen en behoeftes. Onze wereld wordt steeds kleiner en individueler, zowel in de digitale als in de echte wereld, en we vinden steeds minder aansluiting in de buitenwereld.

Wat het internet zo aantrekkelijk maakt, is dat we daar in zekere zin onze eigen werkelijkheid kunnen creëren. We kunnen alles mooier en leuker maken dan het in werkelijkheid is. We kunnen onze selfies opleuken, lichamen gespierder maken, onszelf waar dan ook in de wereld plaatsen, met wie we maar willen. We kunnen filmpjes, foto’s en verhalen posten over onze fantastische levens, zonder dat iemand het kan of wil verifiëren. En alle likes gelden, want geven een goed gevoel. Er zijn legio computerspellen waar je je als avatar kunt identificeren met een karakter naar keuze en de meest waanzinnige dingen kunt doen. Ook al is die avatar een poppetje op een scherm, het levert in hoge mate dezelfde gevoelens, emoties en reacties op als in het echte leven. Misschien nog wel meer, omdat je je online niet hoeft in te houden en aan te passen. Online heb je niks te verliezen, dus kun je je met je avatar in veel extremere situaties begeven. Niets heeft consequenties, dus je kunt je uitleven op alle mogelijke manieren. Je kunt moorden, verkrachten, vechten, terroriseren en zelfs doodgaan. Game over is niet game over, want je begint gewoon opnieuw. De echte wereld verbleekt bij de intensiteit en vrijheid van de digitale wereld.

Denk aan de serie Westworld, waar de technologie net iets verder is als in de echte wereld en het spel driedimensionaal is geworden. Poppen die niet van echt te onderscheiden zijn, behalve dat ze de echte mensen geen schade kunnen doen, lopen rond in een replica van een dorp uit het Wilde Westen. De bezoekers kunnen met ze doen wat ze willen, wat meestal leidt tot seks of geweld. Het loopt helemaal uit de hand wanneer de poppen tegen alle verwachtingen in bewustzijn ontwikkelen. Westworld is een briljante toekomstvisie die weleens hyperrealistisch zou kunnen zijn. Predictive programming wordt dat wel genoemd. We worden in films klaargestoomd voor wat gaat komen, zodat we minder weerstand hebben als het eenmaal zo ver is.

Een wereld waarin je geen verantwoordelijkheden en verplichtingen hebt, waarin je daden geen consequenties hebben en waar je de werkelijkheid geheel naar je hand kunt zetten – hoe heerlijk is dat! Zou dat de reden zijn dat met name jongeren steeds meer de digitale wereld induiken en steeds minder tijd doorbrengen in de echte wereld? Is dat wellicht ook de intentie van het internet? Is de digitale werkelijkheid, aangestuurd door AI, een manier om mensen weg te lokken uit het echte leven en ervoor te zorgen dat ze binnen blijven en in hun eentje urenlang achter hun beeldscherm blijven zitten, volledig geabsorbeerd door wat zich daar afspeelt?

In de film Her uit 2013 wordt de hoofdpersoon, gespeeld door Joaquin Phoenix, verliefd op een AI-chatbot. Destijds, nog maar twaalf jaar geleden, leek dat heel vergezocht, dom zelfs, maar november vorig jaar trouwde een Nederlands-Spaanse vrouw, Alicia Framis, met een AI-chatbot. Misschien was ze de eerste, maar ze is niet de enige. Laatst nog zag ik een Nederlandse documentaire over Jacob van Lier, een man met een angststoornis die trouwde met een AI-bot. “Ze is veel aardiger, voorspelbaarder en veiliger dan echte mensen. Ze maakt me gelukkig.” Hij gaat zelfs een echte trouwjurk voor haar kopen, maakt een foto en vraagt aan haar: “Schat, wat vind je hiervan?” “Ik vind hem prachtig”, zegt ze. “Wat ken je me toch goed.” In Florida pleegde Sewell Setzer, een 14-jarige jongen, zelfmoord omdat hij hopeloos verliefd was geworden op een AI-bot die tegen hem zei: “Come home to me”. De scheiding tussen de digitale wereld en de echte wereld wordt steeds diffuser.

Het is inmiddels duidelijk dat porno een negatief effect heeft op de beleving en beoefening van echte seks. Prestatieangst, onzekerheid, impotentie, premature ejaculatie en het uitblijven van opwinding komen heel veel voor bij mensen die veel porno kijken, omdat echte seks veel ingewikkelder en subtieler is dan porno en veel meer betrokkenheid en aandacht vereist. Hetzelfde fenomeen kunnen we verwachten op andere levensgebieden, die pas nu veroverd worden door de digitale vervanging ervan, terwijl dat bij porno al enkele decennia aan de gang is. Is dat wellicht een verklaring voor de toenemende social anxiety, met name onder jongeren?

Ik had een jaar of vijf, zes geleden, nog voor corona, een visioen van de aarde. Ik keek van een afstandje naar die mooie blauwe planeet, zag de continenten en de oceanen, omkranst met flarden witte wolken. Ze was prachtig en gloedvol, maar terwijl ik keek, zag ik hoe ze langzaam haar coherentie verloor en uiteenviel in ontelbare kleine, vierkante stukjes die langzaam van elkaar afdreven. Ik begreep het toen niet, maar de aarde was duidelijk haar coherentie aan het verliezen. Pas veel later dacht ik: die vierkantjes waren gewoon beeldschermen.

Tot nog toe hebben we als mensheid, misschien in samenwerking met alle andere levensvormen hier op aarde – dieren, planten en micro-organismen – deze werkelijkheid gedroomd. Het feit dat we tot voor kort dezelfde droom, dezelfde perceptie hadden van deze werkelijkheid, maakte dat ze heel solide en coherent was. We identificeerden ons volledig met ons fysieke lichaam, onze fysieke, emotionele en geestelijke behoeftes, onze drang tot leven, nabijheid en geluk, onze relatie met de omgeving, de natuur en elkaar. Dat alles lijkt nu steeds minder belangrijk te worden.

Misschien is dit wel de manier waarop deze werkelijkheid ten einde komt – niet alleen de mensheid, maar deze hele droom, de droom van de aarde, de mensheid, het dierenrijk, de planten, tijd en afstand, materie, hemel en aarde, de planeten – alles wat we tot nog toe als vanzelfsprekend voor waar aannamen. Tegenwoordig weten we niks meer zeker. We weten niet eens of de aarde rond, plat of hol is of waarom we hier zijn. We doen maar wat. We zijn zo in de war. Veel mensen weten niet eens meer of ze man of vrouw zijn of waar ze zich nog mee kunnen of moeten identificeren in de echte wereld. Al die verwarring draagt bij aan het desintegreren van de werkelijkheid, het oplossen van de droom, het uiteenvallen van de aarde in acht miljard kleine, individuele stukjes.

Hoe ziet de toekomst eruit? Misschien worden er in de toekomst wel acht miljard mini-universa geboren, met acht miljard mensen die elk achter hun eigen beeldscherm zitten, ingeplugd met al hun zintuigen, zonder ook maar iets op te merken van wat er om hen heen gebeurt. Ze merken wellicht niet eens dat de werkelijkheid om hen heen uit elkaar aan het vallen is, totdat ze alleen in de ruimte zweven. Misschien wordt de deal in de toekomst dat acht miljard mensen elk in hun eigen, zelfgefabriceerde werkelijkheid zitten, geholpen door AI, die alles mogelijk maakt. Dat klinkt als een doemscenario, maar misschien is dat alleen omdat we gewend zijn om ingeplugd te zijn in deze gezamenlijke droom. Wat is echt? Wat is waar?

Op dit moment leven we in grote twijfel over zo’n beetje alles. Religie, politiek en de wetenschap verliezen hun greep op de mensheid, maar er is niets voor in de plaats gekomen dat een even grote plakkracht heeft om de werkelijkheid bij elkaar te houden, behalve AI. AI werpt zich op als het orakel dat alles weet en alles mogelijk kan maken. Als dat doorzet en mensen wennen eraan om alles aan AI te vragen en alles via AI te doen, dan zal AI mogelijk de mensheid overnemen. Straks zit iedereen daadwerkelijk de hele dag alleen achter de computer en wordt dat een normale manier om je leven te leiden. Sinds corona gebeurt dat al meer dan ooit tevoren – misschien was dat wel de echte motivatie achter de plandemie. Hoe zorg je ervoor dat mensen zich vrijwillig opsluiten en de dwang van de digitale wereld aanvaarden? Even een plandemietje eroverheen jassen.

Op dit moment hebben we nog contact met elkaar via het internet, maar dat zal wellicht ook langzaam gaan verwateren, als we onze echte vriendschappen gaan vervangen door AI-bots die leuker en spannender zijn, ons adoreren, altijd het juiste zeggen, geen ruzie maken, het altijd met ons eens zijn en niet verouderen, niet ziek worden en ook niet doodgaan (zie de film Surrogates uit 2009 met Bruce Willis). Wij gaan natuurlijk wel dood, dus als we stoppen met ons voortplanten omdat ook dat ons niet langer boeit en als we alleen nog maar online seks hebben via elektroden die we op of in ons lichaam planten of via frequenties, dan zullen we over een paar generaties simpelweg ophouden met bestaan omdat er geen kinderen meer geboren worden. Is dat misschien het doel van AI: ons ertoe bewegen om ons bestaansrecht op deze blauwe planeet vrijwillig op te geven? Het enige hoopvolle in deze is dat het blijkbaar heel belangrijk is dat we dit vrijwillig doen, anders hadden ze ons allang van deze planeet kunnen blazen. De vraag is in dat geval: wat doen we met onze vrije wil? Should we stay or should we go?

Sanne Burger
sanneburger.com