Het is vroeg in de ochtend. Buiten begint het langzaam licht te worden. Ik lig lekker te slapen. Sita, onze hond, staat naast mijn bed en wilt dat ik wakker word. Ze doet dat altijd heel subtiel, met zachte keelgeluiden die bijna op praten lijken. Ze houdt haar hoofd heel dicht bij het mijne, waarbij ze af en toe flink snuift. Daarmee geeft ze aan dat ze best bereid is om zachtjes te doen, maar dat ze ook werkelijk vindt dat het tijd is om op te staan. Ze weet dat ik er een hekel aan heb wanneer ze mijn gezicht likt. Daarom komt ze zo dichtbij, wetend dat ik dan wakker zal worden, omdat ik dat echt niet wil. Ze doet het nooit, daar is ze te beschaafd voor. Ze weet dat het genoeg is om ermee te dreigen.

Sita’s aanwezigheid dringt door in mijn bewustzijn, maar ik wil niet wakker worden! Ik ben bezig, ik zit midden in een opstand!

We rennen door het bos, op weg naar de hut waar één van de leiders zich verstopt heeft. We gaan hem uitschakelen. Ik zie ineens dat ik tussen een roedel grijze wolven ren. Gevaarlijk. Een paar wolven merken me op en draaien zich langzaam om, alsof ze overwegen om me op te eten. Ik klim snel onder een hek door en ren verder.
Nee. Ik kan nu niet zomaar afhaken, het is te belangrijk. Ik kan die mensen nu niet in de steek laten.

Maar Sita trekt me eruit, zo vastberaden als een hond maar kan zijn. Tegen mijn zin moet ik de scene verlaten, terwijl ik er middenin zit en het nog lang niet klaar is.
‘Sitaaaa’, zei ik tegen een kwispelende Sita. ‘Het is nog te vroeg.’

Het gevoel van verlies als je wakker wordt

Ik kan me niet herinneren dat het ooit anders geweest is. Altijd als ik wakker word, zeker als het gedwongen is, ervaar ik een gevoel van verlies. Ik bén ergens als ik slaap, en meestal kan ik me exact herinneren waar ik was; kan ik de omgeving, de mensen en de situatie tot in detail beschrijven. Ik leef, voel en handel als ik slaap. Ik neem beslissingen, heb lief en lijd als ik slaap, vaak intenser dan wanneer ik wakker ben. Soms word ik huilend wakker omdat ik geen afscheid wil nemen van de mensen van wie ik hou. Dan ben ik bang dat ik ze in een volgende droom niet meer terug kan vinden. Andere keren word ik wakker met een intens verdriet over wat er in de droom is voorgevallen, maar kan ik me niet meer herinneren wat het was. Soms duurt het een paar minuten voor ik besef dat hetgeen ik gedroomd heb niet echt gebeurd is. Soms schaam ik me, soms ben ik in de war, soms ben ik verontwaardigd, totdat ik besef, soms met opluchting en soms met spijt, dat het niet echt gebeurd is.

De Droomwerkelijkheid

Maar het gebeurt wel! Het gebeurt ergens anders, al kan ik niet zeggen waar. Het gebeurt op een andere manier, al kan ik niet zeggen hoe. Op de middelbare school schreef ik een werkstuk over dromen. Ik probeerde de vraag te beantwoorden: ‘Waarom lijken dromen zo echt?’  Het werkstuk, getypt op een echte typemachine, is allang verdwenen, maar ik herinner me het citaat dat ik op de voorpagina zette:

‘Ik droomde dat ik een vlinder was
fladderend in de lucht
Toen werd ik wakker
Nu vraag ik me af
Ben ik een vrouw die droomt dat ze een vlinder is
of ben ik een vlinder die droomt dat ze een vrouw is?’

Ik wist toen nog niets van taoïsme. Pas jaren later, toen ik zelf in training was bij een taoïstische meester, ontdekte ik dat deze uitspraak van Chuang Tzu was, een van de grondleggers van het hedendaags taoïsme. Kristofer Schipper heeft een prachtig boek uitgegeven met de volledige geschriften van Chuang Tzu, ofwel Xhuang Zhi.

Magie in het dagelijks leven? Rarely..

De ontdekking dat ik als veertienjarig meisje al het pad had aangeraakt dat ik later zou kiezen heeft een vleugje van magie. Een magie die in mijn dromen zo vanzelfsprekend is, maar die ik in het dagelijks leven zo vaak mis. Die zeldzame momenten waarin je het bewijs krijgt van iets dat groter is dan jijzelf, van een bepaalde orde in de werkelijkheid waar je deel van uitmaakt, van het feit dat jouw leven en bestaan een bepaalde bedoeling hebben en dat je geholpen wordt om die bedoeling waar te maken, vanuit een wijsheid, een bron van intelligentie, die voorbij alle logica gaat, een bron die niet te rationaliseren is, maar die zich manifesteert via dat wat we toeval noemen, of geluk. Die momenten, dat zijn de droom-momenten in het wakende leven.

Waarom zeggen we tegen onze kinderen dat dromen bedrog zijn?

Als kind had ik zulke levendige dromen dat mijn moeder me vaak door elkaar moest schudden om me wakker te maken. Wanneer ik dan in tranen was zei ze ferm:
‘Kind, dromen zijn bedrog.’
‘Maar waarom lijkt het dan zo echt?’, vroeg ik haar. Dat wist ze niet.

Nu ik volwassen ben heb ik nog steeds dezelfde vraag. Het moment van wakker worden ervaar ik als het verlaten van een werkelijkheid die ik in zekere zin prefereer boven de kaalheid, de voorspelbaarheid van wakker zijn. Mijn dromen kenmerken zich door een voortdurende staat van diepte, van belangrijkheid. Alles wat ik doe in mijn dromen heeft zin, beleef ik ten volle, heeft betekenis, is ongelooflijk intens en kleurrijk. Wakker zijn is vaak niet meer dan een zich eindeloos herhalende reeks van routines en verplichtingen, een zich voortdurend opdringende verveling en frustratie waar ik mee heb leren leven zonder me onaangepast te gedragen. Ik doe mijn plicht, ik verdraag de zinloosheid van de meeste activiteiten die ik verricht, ik accepteer de domheid van mensen om me heen, ik bijt op mijn tong, ik gedraag me conform de verwachtingen, ik zorg dat mijn lichaam, mijn huis en mijn werk op orde zijn, omdat me geleerd is dat dit De Werkelijkheid is. Dit is hoe het hoort. Dit is belangrijk. Dit is waar het om gaat. Maar nog steeds vraag ik me af: Is dat wel zo? Hoe kan het zo belangrijk zijn als het zo volkomen zinloos aanvoelt?

Ze zit zelfgenoegzaam op een troon, de blanke, lelijke koningin. Ze wenkt een slaaf dichterbij, een knappe, donkere neger. Ze dwingt hem om voorover te buigen tot zijn gezicht vlak bij dat van haar is. Ik voel zijn weerzin in mijn maag. Ze fluistert in zijn oor: ‘Je moet me iedere dag in bad doen en scrubben. En je moet me iedere dag dirty smsjes sturen.’
De man knikt en gaat weer terug naar zijn plaats, zijn handen over elkaar gevouwen. Als hij niet gehoorzaamt verliest hij zijn kop, maar ik voel onder zijn kalme verschijning hoe hij haar verafschuwt.

De logheid van het dagelijks leven

Zou het mogelijk zijn dat we ons vergissen? Is het mogelijk dat we te veel de nadruk leggen op de werkelijkheid die we tegenkomen als we wakker zijn: een statische, logge werkelijkheid waar alles verschrikkelijk langzaam gaat, in tegenstelling tot de wervelende, caleidoscopische werkelijkheid van onze dromen, waarin alles mogelijk is en waarin alles betekenis heeft? Waarom wordt ons van jongs af aan geleerd om afstand te nemen van onze dromen, om alles wat we daarin beleven af te doen als onbelangrijk? Is het mogelijk dat de werkelijke betekenis van het leven zich niet manifesteert in ons wakende leven, maar in onze dromen? Stel je voor dat het precies andersom is dan waar we altijd vanuit gaan?

Ik ben een droom expert

Ik heb mijn dromen altijd uiterst serieus genomen. Ik weet niet meer wie het was, maar iemand raadde me ooit aan mijn dromen op te schrijven toen ik een jaar of 10 was. Misschien was ik het zelf, of iemand uit mijn dromen. Ik ben het gaan doen en ik heb het vanaf toen altijd gedaan. Om die reden ben ik een expert in het herinneren van mijn dromen. Oefening baart kunst. Uit ervaring weet ik dat dromen de ware toedracht reflecteren van alles wat je bezighoudt. Er is dus wel degelijk een verbinding tussen wakker zijn en dromen. Een duidelijk verschil is dat de waarheid, het hele plaatje, veel makkelijker te zien is als je droomt dan wanneer je wakker bent. Wakker zijn induceert onmiddellijk een soort geheugenverlies, een soort tijdelijk afgesneden zijn van het weten waarom je hier bent en wat je taak is. Wanneer je slaapt weet je het, is het zo vanzelfsprekend dat je er niet eens bij stilstaat, maar wanneer je wakker wordt ben je het kwijt. Het onthouden van je dromen doe je voor wanneer je wakker bent, niet voor wanneer je slaapt.

Een vogeltje vliegt door het raam naar binnen en pakt met haar snavel heel voorzichtig het wratje op mijn rechter ooglid vast. Ik ben niet bang. Zij ook niet. Een kat springt omhoog en pakt de vogel in zijn bek, maar ze laat niet los. Zo trekt ze het wratje van mijn ooglid af. Zelf is ze daarna dood, maar dat vindt ze niet erg. Haar lijkje ligt op de grond en ik zie dat ze glimlacht. Ik word wakker en voel aan mijn oog. Tot mijn verbazing zit het wratje er nog.

Wanneer de magie door je vingers glipt

Het gevoel van verlies komt voort uit het feit dat ik weet dat het weer gaat gebeuren: ik raak mijn bewustzijn kwijt, in ieder geval voor het grootste gedeelte van de dag. Het voelt alsof ik als ik slaap buiten mag spelen en als ik wakker ben binnen moet zitten. In die paar seconden, soms paar minuten tussen slapen en waken in voel ik het wegsijpelen, die magie, die levendigheid van mijn droomstaat. Ik probeer het te rekken, maar meestal lukt dat niet en word ik deze werkelijkheid ingezogen als een onwillig kind dat naar school moet. Soms lukt het wel, wanneer ik vrij heb en Sita niet aan mijn bed staat te kwispelen. Soms lukt het om het wakker worden genoeg uit te stellen om terug te gaan naar de droom en te zeggen: ‘Hallo, hier ben ik weer, ik ben er nog!’ Afhankelijk van waar ik ben en met wie ik ben varieert dat gevoel van intense opluchting, diepe ontroering, enorme vreugde tot hevige urgentie. Soms is het puur seksueel, ben ik in mijn droom aan het vrijen met de man van mijn dromen en word ik geroepen door de wereld. Er zijn momenten dat ik me zo verbonden voel met de mensen uit mijn dromen dat ik twijfel of ik wel hou van de mensen met wie ik een relatie heb als ik wakker ben. Ik ben nu wakker en ik weet zeker dat ik ook van die mensen hou, maar hier lijkt er zoveel meer tussen ons in te staan.

Dromen zijn onthullend, terwijl wakker zijn verhullend is

Als ik moest kiezen tussen altijd wakker zijn of altijd dromen denk ik dat ik voor het laatste zou kiezen. Dromen zijn onthullend, terwijl wakker zijn verhullend is. Dromen onthullen je ware aard, je diepste verlangens, je grootste angsten, terwijl wakker zijn deze juist onderdrukken. Dromen bieden een kijkje in de wereld van de ziel, wakker zijn verdooft de ziel. Wanneer ik droom is alles uit deze wereld er ook: mijn leven, mijn geliefden, ikzelf, mijn herinneringen, mijn pad, mijn uitdagingen, mijn lessen. Alles is er, maar in minder statische vorm, constant in beweging, met een reikwijdte waar alles mogelijk is, een werkelijkheid waar mensen kunnen sterven en weer tot leven komen, waar tijd soms wel bestaat en soms niet, waar verlangens en gedachten zich manifesteren op een manier die hier ongekend is, waar mensen, dieren en objecten allemaal leven en van gedaante kunnen veranderen, waar magie de normaalste zaak van de wereld is, waar ik kan vliegen, waar ik kan toveren, waar ik mezelf nooit hoef te verloochenen, waarin ik altijd een nieuwe kans krijg. Wanneer ik wakker ben ben ik dat kwijt, op die magische momenten na, die ik dan ook voortdurend nastreef. Wat is er nou belangrijker dan dat? Als ik wakker ben verlang ik altijd naar dromen. Als ik droom verlang ik niet naar wakker zijn. In je dromen spreken de goden tot je.  Als doodgaan betekent dat je voor altijd zult dromen ben ik niet bang om dood te gaan.

Ik zorg voor een klein, mollig jongetje van een jaar of twee. Hij is aanbiddelijk. Er is een jonge vrouw bij ons. We zijn bij een zwembad. Het jongetje valt erin, ik spring erin om hem te redden, pak hem vast, hij glimlacht en zegt: ‘Ik kan zwemmen hoor.’
Later ben ik me aan het omkleden in een pashokje. Waar blijven ze nou? Ik ga kijken bij het zwembad en de adem stokt me in de keel: aan de rand van het zwembad zit de jonge vrouw op haar knieën. Het kind ligt op zijn rug, zijn ogen gesloten. Ze houdt een witte handdoek op zijn gezicht gedrukt. Ik wil gillen, maar ik kan geen geluid voortbrengen. Ik wil me naar voren storten en haar weg duwen, maar ik kan me niet bewegen. Ik ben verstard, bevroren. De vrouw kijkt me aan met een mengeling van angst, schaamte en triomf. Ik word huilend wakker.

Dromen en dromers als raadgevers

Net als bij alle sjamanistische stromingen wordt het ontwikkelen van het vermogen om te dromen ook binnen het taoïsme als een belangrijk onderdeel van de training gezien. Castaneda schreef erover en liet in zijn boeken over Don Juan een versnipperde doch heel informatieve bron aan informatie na die de droomtraining van de Tolteken beschrijft. Arnold Mindell, een specialist op het gebied van sjamanisme, beschrijft samenlevingen waar dromen en dromers leiding geven aan alle aspecten van het dagelijks leven. Mensen die goed kunnen dromen worden daar als onmisbaar gezien als raadgever en genezer en genieten een onberispelijke status.

Stel je voor dat wij dromen meer serieus zouden nemen. Zou de wereld er dan anders uitzien? Zouden we meer slapen en minder werken? Zouden onze slaapkamers groter en mooier zijn? Zouden we ons beter voorbereiden op het dromen?

Hoe leer je beter dromen?

Als je meer contact wilt maken met de droomwerkelijkheid is het belangrijk dat je uitgerust bent voor je naar bed gaat, je niet teveel gegeten hebt en je hoofd niet te vol met indrukken zit. Om je dromen te kunnen onthouden is het ideaal wanneer je uit jezelf wakker wordt en de eerste paar minuten van het wakker zijn zo bewust mogelijk meemaakt. Het is goed om tijd te hebben hetgeen je je nog herinnert uit je dromen op te schrijven.

De corrupte leider is uitgeschakeld. Het was een heftig gevecht. Mensen zitten op boomstammen en liggen in het gras om uit te rusten. Iedereen is opgelucht. Nu is het goed. Ik ben blij, loop rond en ben verheugd bij het zien van al die fijne mensen.