Toen ik 18 was woonde ik in een kibbutz in Israël. Vrijwel alle jongeren uit de kibbutz zaten in het leger. Mannen moesten vier jaar, vrouwen drie. Ik werd verliefd op een man die net terug was. Hij was zwijgzaam, donker, intens.. ik vond hem onweerstaanbaar. Hij gedroeg zich soms vreemd. Hij zat vaak de hele dag stoned op bed naar muziek te luisteren. Pink Floyd. ‘There is no dark side of the moon… as a matter of fact it is all dark.’ Twintig keer achter elkaar. ‘Point blank’ van Bruce Springsteen; die zette hij dan op repeat. Hij werd graag dronken, danste dan met gesloten ogen, zo wild dat hij regelmatig tegen de muur of tegen anderen opvloog, wat vaak tot ruzie leidde. Hij deed het erom. Vaak verdween hij midden in de nacht om dan halverwege de volgende dag zwijgend terug te keren. Hij was vegetariër. Sinds hij gezien had dat zijn vriend onder de rupsbanden van een tank in stukjes gehakt was kon hij de aanblik van vlees niet meer verdragen. Dat was het enige wat hij me vertelde over zijn tijd in het leger. Uiteindelijk stuurden zijn ouders hem naar een psychiater. Ze dachten dat hij gek aan het worden was. Dat dacht hij zelf ook. Hij wilde pillen. De psychiater dacht daar anders over.
‘Mensen die niet gek worden na vier jaar in het leger zijn niet normaal’, zei deze. ‘Jouw reactie is heel gezond.’

Hoe overleef je je jeugd?

Op de middelbare school had ik een vriendin van wie men zei dat ze niet normaal was. Ze zag eruit als een teer poppetje, ze zei bijna nooit wat, maar haar gezicht vertoonde vaak plotseling, zomaar uit het niets, allerlei uitdrukkingen, van intens verdriet tot grote blijdschap, terwijl ze ondertussen gewoon bezig was met haar schoolwerk of met luisteren naar de leraar. Het was een bizar gezicht wat soms tot hilariteit in de klas leidde, omdat ze het zelf niet door had en ook onze reacties niet opmerkte. Ze was onder behandeling van een psycholoog. Er werd over haar gezegd dat ze een meervoudige persoonlijkheidsstoornis had. Toen we echt close werden vertelde ze me dat ze als kind langdurig mishandeld was door haar vader.
‘Als hij weer bezig was trad ik gewoon uit mijn lichaam’, zei ze. ‘Ik ging gewoon ergens anders heen. Ik schiep mijn eigen wereld waar ik iemand anders was, waar ik veilig was en waar het goed en mooi was. Ik was een soort Alice in Wonderland. Mijn vader is er nu niet meer, maar het is zo’n gewoonte geworden dat het soms nog vanzelf gebeurt. Dat ben ik nu aan het afleren.’
Ik vond haar razendslim. Hoe overleef je je jeugd?

Is er iets mis met jou als je reageert op de omstandigheden?

Een vriend van me ligt in scheiding, zijn huwelijk is al jaren niet goed meer. Hij en zijn vrouw leven al jaren langs elkaar heen. Ze hebben twee kinderen, de tweede was ongepland. De oudste zoon slaat het jongste zusje, soms zelfs met een stok, en heeft ongecontroleerde woede-aanvallen. Ze willen hem laten onderzoeken. Ze denken dat er iets grondig mis is met hem. Maar sinds die psychiater destijds tegen mijn Joodse geliefde zei dat hij volkomen normaal was kijk ik anders naar ziekte en wangedrag. Het lijkt wel alsof iedere gekte, iedere ziekte van de geest en iedere ziekte van het lichaam, een soort van logica heeft. Het lijkt alsof het idee dat ziekte betekent dat er iets mis is met ofwel het lichaam of de geest niet altijd klopt.

Het super-intelligente lichaam

Als je diesel in een benzine-auto gooit gaat-ie stuk. Als je suiker in de tank doet ook. Als je met de handrem op gaat rijden ook. Als je niet op tijd de olie ververst ook. En als er een productiefout is gemaakt doet-ie het soms ook niet. Als je iets verkeerds eet ga je overgeven. Als je een infectie oploopt krijg je koorts. Als je te hard werkt word je moe. Als je slecht eet slibben je aderen dicht, met alle gevolgen van dien. Als je constant kritiek krijgt ga je aan jezelf twijfelen. Als je vier jaar in het leger zit word je een beetje gek. In hoeverre is ziekte een aanwijzing dat er iets niet goed zit in het lichaam of in de geest? Zou het, soms of meestal, ook een aanwijzing kunnen zijn voor iets anders? In hoeverre is onze opvatting dat het lichaam allerlei gebreken en tekortkomingen heeft en ‘zomaar’ defect kan raken, kapot kan gaan, ziek kan worden, de verkeerde? Is het eigenlijk niet raar dat we dat denken, terwijl ons lichaam gekneed is door miljoenen jaren evolutie en werkelijk IEDERE cel voortgekomen is uit aanpassing aan de omstandigheden?

Wanneer is ziekte, zowel ziekte van de geest als ziekte van het lichaam, een GEZONDE reactie op een ONGEZONDE situatie? 

Als dat zo is zou het zinvol zijn ons meer te richten op de echte oorzaak van die ziekte, namelijk de omstandigheden – de factoren in de omgeving. Dat kan zijn wat we in ons lichaam stoppen, wat we ermee doen, welke impulsen we te verwerken krijgen, etc. Het zou dan veel slimmer zijn om die factoren weg te halen dan om uit alle macht te proberen het lichaam te dwingen zich te conformeren. En mogelijk zou het lichaam – en ook de geest – dan vanzelf herstellen. Je zegt toch ook niet dat je auto niet deugt als-ie niet rijdt zonder olie? Eigenlijk kennen we onze auto beter dan ons eigen lichaam.

Symptoombestrijding

Volgens mij is dit een enorme blinde vlek in onze maatschappij. Als we ziek worden vragen we ons niet af: ‘Wat heb ik gedaan/wat is me overkomen dat me ziek maakt?’ en vervolgens: ‘Wat kan ik doen/laten om vanzelf weer beter te worden?’ maar we denken meteen: ‘Oh, het lichaam doet het weer eens niet, onbetrouwbaar ding.’ En vervolgens besteden we het uit aan de dokter en aan pillen om ons beter te maken, terwijl de dokter ook vaak niks beter weet te doen dan de symptomen te bestrijden.

Ontkenning

Dit leidt vaak tot hele bizarre ontkenning. Een vriend van me, verstokt roker sinds zijn twaalfde, hoest de laatste tijd steeds meer. ‘Ik denk dat ik een koutje heb gevat’, zegt hij. ‘Misschien moet ik even een antibioticakuurtje doen.’ Een andere vriend van me, donkere kringen onder zijn ogen, niet meer in staat om uit zijn bed te komen, enorme rugpijn, volkomen overwerkt en burnout door jarenlang teveel koffie, alcohol en werken, zegt: ‘Ik heb even een dipje.’

Niet doen wat de dokter zegt, maar zelf leren denken

De logica van het lichaam, waar ook ons denken en onze geestelijke gesteldheid onderdeel van uitmaakt, lijkt ons langzaam te ontglippen. Het compliceren van de werking van het lichaam speelt hier een belangrijke rol. Ons wordt verteld: ‘Dat kun jij niet weten, doe maar gewoon wat de dokter zegt.’ Terwijl het vaak ongehoord simpel is. Zo simpel dat je er makkelijk overheen kijkt, zeker als je bent geconditioneerd om eroverheen te kijken. De verlamming en de apathie die voortkomt uit het uitbesteden van je gezondheid aan de dokter of aan wie dan ook, daar word je pas echt ziek van! We moeten weer zelf leren denken, de verantwoordelijkheid voor onze gezondheid terugpakken en deze niet langer uitbesteden. Dat zou veel ziektes als sneeuw voor de zon doen verdwijnen!

Labelen helpt niet

En dan is er ook nog de diagnose-verwarring. Ik ken zoveel mensen die helemaal blij en opgelucht zijn als ze eenmaal een diagnose hebben, als ze een naam hebben gekregen voor hun klachten. Alsof een diagnose meer is dan een naam, een afspraak, een etiket die geplakt wordt op iets wat lijkt op iets anders. En vaak nog met de naam van de dokter die het ‘ontdekt’ (lees: verzonnen) heeft ook. ‘De ziekte van Crohn’ bijvoorbeeld, is niet meer dan een naam voor een vage verzameling dikke darmklachten waarvan men de oorzaak noch de behandelmethode kent. Een diagnose betekent vaak helemaal niets, en zeker niet de garantie op genezing. Vaak zelfs het tegenovergestelde, omdat mensen gaan hechten aan hun diagnose en zich gaan identificeren met wat erover gezegd wordt. ‘Ja, dat hoort er nou eenmaal bij’, zeggen ze, waarbij ze zichzelf volkomen lam leggen.

Daarmee beweer ik overigens niet dat de huidige gezondheidszorg niet OOK fantastische vaardigheden heeft en veel mensen het leven heeft gered, inclusief dat van mij. Daarover niets dan goeds. Het kind wil ik dus niet weggooien, maar het badwater wel!

Sanne Burger
sanneburger.com